سدسازی یکی از روش‌های دیرینه برای حل مشکل کم‌آبی در اقلیم ایران محسوب می‌شود و ردپای آن را تا چند هزار سال قبل می‌توان جستجو کرد. ایران اکنون هم در زمینه سدسازی یکی از کشورهای پیشرو در منطقه و سطح جهان است. سدهای آبی نقش مهمی در تامین و ذخیره آب در سطح کشور دارند؛ برای همین تعداد بسیار زیادی سد در نقاط مختلف ایران ساخته شده است. گرچه تعداد سدهای آبی ایران آنقدر زیاد است که پرداختن به همه آن‌ها در یک مطلب ممکن نیست، اما می‌توان بزرگترین و معروف‌ترین آن‌ها را معرفی کرد. در ادامه با تعدادی از مشهورترین سد های ایران آشنا می‌شویم.
سد کرخه
سد کرخه که احداث آن در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ در نزدیکی اندیمشک انجام گرفت، بزرگترین سد خاکی ایران و خاورمیانه محسوب می‌شود. این سد علاوه بر تامین آب منطقه، بهره‌برداری از یک نیروگاه برق آبی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات را نیز ممکن کرده است. ارتفاع ۱۲۷ متری و طول ۳۰۳۰ متری سد کرخه، ظرفیتی برابر با هفت میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب برای آن ایجاد کرده‌اند.
سد گتوند
سد گتوند یکی دیگر از بزرگ ترین سدهای آبی ایران است که در استان خوزستان و در نزدیکی شهر گتوند احداث شده است. این سد از نوع سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی است و به دلیل ارتفاع ۱۸۲ متری، مرتفع‌ترین سد خاکی کشور محسوب می‌شود. طول این سد برابر با ۷۶۰ متر و ظرفیت مخزن آن ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است. این سد با وجود جنجال‌های فراوان بر سر نزدیک بودن مخزن آن به ذخایر نمک، سرانجام پس از گذشت ۲۴ سال از شروع احداث، آماده و آبگیری شد.
سد دز
سد دز در نزدیکی اندیمشک و بر روی رودخانه دز احداث شده است. ساخت این سد در سال ۱۳۳۸ توسط یک شرکت ایتالیایی آغاز و پس از ۳ سال به اتمام رسید. سد دز قدیمی‌ترین سد بتنی ایران محسوب می‌شود و گرچه در زمان خود رتبه ششم مرتفع‌ترین سدهای آبی دنیا را به خود اختصاص داده بود، اکنون در جایگاه پنجاهم قرار دارد. از نظر ظرفیت نیز این سد سومین سد بزرگ کشور است که می‌تواند ۳ میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب آب را در خود ذخیره کند.
سد سیمره
چهارمین سد بزرگ کشور، سد سیمره است که در استان ایلام و روی رودخانه‌ای به همین نام ساخته شده است. این سد از نوع بتنی دوقوسی است که ارتفاعی برابر با ۱۸۰ متر و طولی برابر با ۲۰۲ متر دارد. ظرفیت ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعبی سد سیمره نقش بسزایی در ذخیره آب مورد نیاز منطقه دارد. این حجم از آب، دریاچه‌ای به وسعت ۶۲ کیلومتر مربع تشکیل داده است که یکی از جذابیت‌های استان ایلام نیز محسوب می‌شود.
سد کارون ۱ ( سد شهید عباس پور)
سد کارون ۱ یا شهید عباسپور پنجمین سد بزرگ کشور است که روی رودخانه کارون واقع در استان خوزستان احداث شده است. آغاز ساخت این سد به دهه ۳۰ شمسی برمی‌گردد و پس از این که در ۱۳۵۴ به اتمام رسید، نام رضاشاه کبیر روی آن گذاشته شد. این نام پس از انقلاب به کارون ۱ و بعدها به افتخار شهید عباسپور وزیر نیروی زمان جنگ، به نام ایشان تغییر پیدا کرد. ارتفاع سد کارون ۱ ۱۸۸ متر و طول آن ۳۸۵ متر است و ظرفیتی برابر با ۳ میلیارد و ۱۳۰ میلیون متر مکعب دارد. تامین آب آشامیدنی منطقه، تولید انرژی برق آبی، مهار سیلاب‌ها و نیز تامین آب لازم برای کشاورزی، از اهداف احداث این سد بزرگ بوده‌اند.
سد کارون ۳
ششمین سد بزرگ کشور از نظر ظرفیت، سد کارون ۳ است که در استان خوزستان در نزدیکی شهرستان ایذه قرار دارد. این سد که مطالعات آن از سال ۵۷ شروع شده بود، پس از گذشت بیش از ۲۵ سال یعنی در سال ۱۳۸۳ نهایتاً به بهره‌برداری رسید. این سد بتنی دوقوسی، ۲۰۵ متر ارتفاع و ۴۶۲ متر طول دارد. این اعداد، ظرفیتی برابر با ۳ میلیارد متر مکعب برای سد کارون ۳ فراهم کرده‌اند.
سد کارون ۴
سد کارون ۴ یکی دیگر از سدهای آبی احداث شده روی رودخانه کارون است که در شهرستان لردگان استان چهارمحال بختیاری قرار دارد. این سد پس از سد کارون ۳، عنوان هفتمین سد بزرگ کشور را به خود اختصاص داده است. کارون ۴ نیز مانند کارون ۱ و ۲ از نوع بتنی دوقوسی است. این سد ۲۳۰ متر ارتفاع و ۴۴۰ متر طول دارد. این ابعاد ظرفیتی برابر با ۲ میلیارد و ۲۳۰ میلیون متر مکعب برای سد کارون ۴ ایجاد کرده‌اند. سد کارون ۴ از نظر ارتفاع رتبه اول در کشور رادارد و به عنوان پنجمین سد مرتفع جهان نیز شناخته می‌شود. این سد یک نیروگاه برق آبی با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات دارد که نقش پررنگی در تامین برق منطقه ایفا می‌کند.
سد سپیدرود (منجیل)
شهر منجیل در استان گیلان، محل احداث سدی به همین نام است که از نظر بزرگی در رتبه هشتم بزرگترین سدهای آبی ایران قرار می‌گیرد. این سد پایه دار که ساخت آن در سال ۱۳۴۱ به اتمام رسید، یک میلیارد و ۷۵۶ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد. ارتفاع سپ سپیدرود ۱۰۶ متر و طول آن ۴۲۵ متر است. تنظیم حجم آب ورودی به رودخانه یکی از وظایف این سد است که به آبیاری شالیزارهای گیلان و فومنات کمک زیادی کرده است. البته تنها هدف از ساخت سد سپیدرود، تامین آب کشاورزی نیست و از این سد برای تولید انرژی برق آبی، فراهم کردن آب آشامیدنی، آب مورد نیاز برای پرورش آبزیان و دامپروری نیز استفاده می‌شود. این سد همچنین از خسارات ناشی از سیلاب‌ها در منطقه جلوگیری می‌کند.
سد درودزن
سد درودزن یکی دیگر از سدهای آبی بزرگ ایران است که در استان فراس، و شهر درودزن روی رودخانه کر احداث شده است. این سد از نوع خاکی با هسته رسی است و از نظر بزرگی رتبه نهم را در کشور به خود اختصاص می‌دهد. این سد که در سال ۱۳۵۱ بنا شده بود، پیش از انقلاب با نام سد داریوش شناخته می‌شد. چرا که دقیقاً در محلی ساخته شده بود که زمانی داریوش هخامنشی دستور ساخت یک سد بزرگ را داده بود. البته سد داریوش در طول قرن‌ها بارها تجدید و دوباره سازی شده بود و در زمان پهلوی نیز بقایای آن به سه کیلومتری سد جدید منتقل شد. سد درودزن از نوع خاکی با هسته رسی است و ارتفاعی برابر با ۵۸ متر و طولی ۷۱۰ متری دارد. این سد می‌تواند ۹۶۰ میلیون متر مکعب آب را در خود ذخیره کند.
سد گلپایگان
یکی از سدهای معروف ایران که از سال ۱۳۲۲ مطالعات آن شروع شد و در سال ۱۳۳۶ به بهره برداری رسید، سد گلپایگان است. در واقع این سد، اولین سد مدرن ایران است که در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی گلپایگان و روی رودخانه قهرود قرار دارد. از این سد که ارتفاعی ۵۷ متری دارد، برای جلوگیری از خسارت دیدن زمین‌های کشاورزی این منطقه استفاده می‌کنند. جالب است بدانید، نام قبلی این سد، سد شاه اسماعیل بود که پس از انقلاب اسلامی به نام کنونی یعنی گلپایگان تغییر یافته است. سد گلپایگان، مهمترین منبع تامین آب زمین‌های کشاورزی گلپایگان است که حجم مفید این صد تا ۴۲ میلیون متر مکعب است. در این سد، ماهی‌هایی مانند کپور، قزل آلا و ماهی سفید وجود دارد که یکی از مکان‌های ماهیگیری مناسب برای ماهگیران است. ناگفته نماند، هرچند تجهیزات فنی و امکان ساخت و ساز برای ساخت این سد بسیار محدود بوده، اما به دلیل تلاش‌های دلسوزانه مسئولان و سازندگان این سد، پس از گذشت پنج دهه از ساخت آن، همچنان منبع اصلی تامین آب گلپایگان است.
سد اکباتان
سد اکباتان، یکی از سدهای بسیار زیبا در استان همدان است که به سد شهناز هم شناخته می‌شود. این سد در روستای تفریجان و لیفان و روی رود یلفان ساخته شده است. این سد در سال ۱۳۴۲ به بهره برداری رسید که ارتفاع آن حدود ۵۴ متر و طول تاج آن ۲۶۸ متر است. به طور کلی این سد تا ۳۶ میلیون مترمکعب آب را ذخیره می‌کند. نام قبلی این سد شهناز بود که بعد از انقلاب اسلامی به نام اکباتان تغییر یافت. این سد به دلیل نزدیکی به شهر و فضای سبز اطراف آن، به یک مکان تفریحی تبدیل شده است که در ۵ کیلومتری جاده همدان به ملایر واقع شده است. همچنین در این سد، ماهی کپور وجود دارد که برای ماهیگیری باید حتماً مجوز اداره کل محافظت زیست را داشته باشید.
سد لتیان
یکی از سدهایی که در تهران و در جنوب شهر لواسان واقع شده، سد لتیان است که تامین ۳۰ درصد از آب شرب این شهر را برعهده دارد. این سد که در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد، در سال ۱۳۴۲ شروع به ساخت شده و در سال ۱۳۴۶ به گشایش رسید. نوع این سد و سرریزه‌های آن، از نوع بتنی پایه‌دار است که روی رود جاجرود واقع شده است. این سد مرتفع، ۱۰۷ متر از پی فاصله دارد که طول تاج آن نیز ۴۰۵ متر است. ضمنا این سد ۹۵ میلیون مترمکعب آب ذخیره می‌کند که گنجایش تامین برق نیروگاه آبی این سد، ۴۵ مگاوات است. ناگفته نماند، این سد به نام سد فرحناز پهلوی بوده که پس از انقلاب اسلامی به این نام تغییر یافته است.
سد مهاباد
یکی دیگر از سدهای کشور ایران که در استان آذربایجان غربی و در شهر مهاباد وجود دارد، سد مهاباد است که جزو پر آب ترین سدهای ایران است. همچنین جاده‌های سردشت و پیرانشهر نیز از کنار این سد عبور می‌کنند. این سد که در داخل شهر واقع شده است، به محل مناسبی برای شنا، ماهیگیری و تفریحات هم تبدیل شده است. در دریاچه این سد، انواع ماهی‌ها از جمله کپور، سفال سفره ماهی، ماهی زرد و ماهی آمور وجود دارند. نوع گونه این سد و سرریزه‌های آن خاکی با هسته رسی است که عرض تاج آن، به یک کیلومتر هم می‌رسد. لازم به ذکر است، نام قبلی این سد، شاپور اول بوده که پس از انقلاب به این نام تغییر یافته است.
سد شهید کاظمی
این سد در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی و شمال استان کردستان قرار دارد که یکی از بزرگترین سدهای ایران است. این سد از سدهای خاکی با هسته رسی ساخته شده است که ۸۰۰ متر مکعب حجم آب را در خود ذخیره می‌کند. طول تاج این سد، ۷۲۰ متر است و روی رودخانه زرینه رود قرار دارد. همچنین لازم است بدانید، پروژه ساخت این سد، از سال ۱۳۴۶ آغاز شده و در سال ۱۳۵۰ پایان یافته و به بهره‌برداری رسیده است. این سد به سد بوکان هم معروف است و از آن به منظور آبیاری زمین‌هایی که در محل جنوب شرقی بوکان ساخته شده است استفاده می‌شود.
سد طالقان
یکی از سدهای مخزنی که در شهرستان طالقان واقع شده، این سد است که در ۱۳۵ کیلومتری شمال غرب تهران قرار دارد. این سد که از سال ۱۳۸۱ کار ساخت آن آغاز شده، در سال ۱۳۸۵ به بهره‌برداری رسیده است. ارتفاع این سد ۱۰۹ متر است و روی رود شاهرود قرار دارد. همچنین حجم این رود، حدود ۴۲۰ میلیون متر مکعب است و مساحت مخزن آن ۱۲ کیلومتر مربع است. منظره دیدنی و کوهستانی این سد، جاذبه فوق‌العاده‌ای را به این طبیعت بخشیده است که می‌توانید از زیبایی‌های دریاچه این سد لذت ببرید.
سد ماملو
از دیگر سدهای استان تهران که در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهر واقع شده، سد ماملو است که در روستای ماملو قرار دارد. این سد روی رودخانه جاجرود واقع شده و هدف از تشکیل این سد، تامین آب کشاورزی، آب شرب و تامین برق شهرهای ورامین،جنوب تهران و شهرهای حومه پاکدشت است .این سد ۸۰۰ متر عرض دارد و سه هزار متر طول آن است و عمق آن به ۱۲ متر می‌رسد. همچنین نوع این سد، خاکی با هسته رسی است که ارتفاع آن ۸۹ متر است. طول تاج این سد ۸۷ متر است. در سال ۱۳۷۶ مراحل ساخت و ساز روی این سد آغاز شده و در سال ۱۳۸۹ به بهره برداری رسید. ناگفته نماند حجم کل این مخزن ۲۵ متر مکعب است.
سد تهم
یکی از سدهای معروف استان زنجان، که در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال غربی آن واقع شده سد تهم است. رفتن به این سد از طریق جاده اصلی امکان پذیر است. در واقع این سد آب شرب شهر زنجان را تامین می‌کند که نوع این سد از نوع خاکی با هسته رسی است. لازم به ذکر است، آب مورد نیاز شرق زنجان را از منبع سطحی این سد، و آب مورد نیاز غرب زنجان را از آب‌های زیرزمینی تامین می‌کنند. در واقع این سد روی دو رود تهم و گله‌رود واقع شده که این دو رود از رودخانه سارمساقلو منشعب شده اند. در این سد امکان قایق سواری و شنا هم وجود دارد که به علت عمق زیاد آن در بیشتر مناطق، بهتر است از شنا کردن در این سد پرهیز شود.
سد علویان
یکی دیگر از سدهای ایران که در استان آذربایجان شرقی قرار دارد سد علویان است که در نزدیکی روستای علویان قرار دارد. از آب این سد، برای تامین آب شرب شهرستان‌های مراغه، بناب، عجب شیر، میاندوآب و ملکان استفاده می‌شود. این سد روی رودخانه صوفی چای واقع شده است. هسته سد علویان روسی و سدهای آن خاکی است که در سال ۱۳۶۹ احداث آن شروع شده و در سال ۱۳۷۴ به بهره برداری رسیده است. عرض این سد ۱۰ متر مربع، و طول آن تا ۹۳۵ متر است. این سد تا ۶۰ متر مکعب گنجایش آب دارد. ضمنا به دلیل دارا بودن محیطی برای اسب سواری در اطراف این دریاچه، هر سال گردشگران زیادی به این نقطه دیدنی سفر می‌کنند.
سد آغ چای
بزرگترین سد قوسی کشور و همچنین بزرگترین سد مخزنی استان آذربایجان غربی، سد آغ چای است. این سد در شمال آذربایجان غربی و در شهرستان چایپاره قرار دارد. آغاز ساخت این پروژه، سال ۱۳۵۹ بوده که در سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری رسید. ضمنا این سد روی رودخانه آغ‌چای قرار دارد و حجم ذخیره آب مخزن آن ۲۰۰ میلیون متر مکعب است.
سلام
فکر کنم بیشتر این سد ها خشک شده و کم آب هستش