مرداب انزلی تنها یک محل برای کسب درآمد ساکنان این منطقه نیست؛ بلکه محیط زیست بسیاری از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری است. با خشک شدن این تالاب، بسیاری از کسب و کارهای مربوط به آن دیگر رونق قبل را ندارند و سفره بسیاری از خانواده‌ها کوچک خواهد شد. نه تنها دیگر قایقرانی و تفریحات بسیاری از افراد در این تالاب امکان پذیر نیست، حتی دیگر بسیاری از گونه‌های ماهیان و آبزیان نیز که قبلا در این تالاب زندگی می‌کردند، حالا یا از بین رفته‌اند و یا در حال انقراض هستند. متاسفانه در کم آب شدن مرداب انزلی، علاوه بر عوامل محیطی و تغییرات اقلیمی، دست درازی‌های انسانی نیز تاثیرات فراوانی داشته است که در صورت همت گروهی و مسئولیت پذیری واحدهای مسئول می‌توان جانی دوباره به این مرداب بخشید و از خشک شدن کامل آن جلوگیری کرد.
گفته‌های دکتر نیلوفر عابدین زاده در خصوص کم آبی مرداب انزلی
طبق گفتگوهای دکتر نیلوفر عابدین‌زاده با خبرنگاری ایسنا، تالاب انزلی جزو یکی از ۲۴ تالاب بین المللی ایران است که در سال ۱۳۵۴ همراه با ۱۱ تالاب دیگر به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شدند. ایشان طی بیانات خود اظهار داشتند:
در فصل زمستان عمق این مرداب، حدود ۲۱۱ کیلومتر مربع و در فصل‌های گرم سال به علت افزایش میزان تبخیر، به ۱۹ کیلومتر مربع می‌رسد.
وی در ادامه گفت: عمق تالاب انزلی در گذشته ۱۰ متر بوده که اکنون این عمق به کمتر از نیم متر رسیده است. این کاهش عمق نیز در اثر تغییرات آب و هوایی و در اثر کاهش میزان بارندگی رخ داده است. طبق نظر سرپرست پژوهشکده محیط زیست(عابدین زاده) تالاب انزلی به ۴ قسمت شرقی، مرکزی، غربی و جنوب غربی تقسیم می‌شود که از نظر خصوصیات جغرافیایی، وضعیت آب و هوایی، تنوع گیاهی و جانوری با هم متفاوت هستند. وی در ادامه بیان داشت که بخش شرقی تالاب انزلی از گیاهان آبزی بن در آب پوشیده شده است که این قسمت جزو کم عمق‌ترین و آلوده‌ترین قسمت تالاب انزلی است.
عمیق‌ترین قسمت تالاب انزلی بخش غربی آن است که بخش سیاه کشم که قدیمی‌ترین نقاط حفاظت شده در تالاب انزلی بوده در این قسمت قرار دارد. در پی کم آب شدن مرداب انزلی، تنها چند پهنه آب و رودخانه‌های جاری از آن باقی مانده است.
وی در ادامه مرداب انزلی را از سرمایه‌های ملی و با ارزش در شمال کشور دانست و افزود این تالاب علاوه بر جاذبه گردشگری و سودآوری اقتصادی و اجتماعی که دارد، محل مناسبی برای مهاجرت انبوه پرندگان و زادآوری آبزیان است. همچنین وی اشاره کرد که متاسفانه به دلیل برنامه‌ریزی‌های غیر اصولی و ناپایدار در مدیریت فاضلاب‌های شهری، سموم بخش کشاورزی و آلودگی‌های مربوط به زباله‌ها از عوامل نابود کننده کننده این تالاب هستند.
وی در ادامه بیانات خود افزود: ۶۰۰ روستا در حوزه تالاب انزلی وجود دارند که فاضلاب این روستاها بدون هیچ گونه محدودیت و تصفیه به تالاب انزلی وارد می‌شوند. در ادامه عابدین زاده، از ورود گونه بیگانه سنبل آبی خبر داد و گفت: انهدام و نابودی سنبل آبی با برداشت‌های مقطعی راهگشا نخواهد بود. عابدین زاده رعایت اصطلاحات برای جلوگیری از تکثیر و رشد بیشتر این گیاهان را راه حلی موثر برای جلوگیری از کم آبی مرداب انزلی دانست.
گفته‌های نماینده عالی دولت در گیلان در خصوص کم آبی مرداب انزلی
نماینده عالی دولت در گیلان از چگونگی صدور اجازه برای احداث موج شکن سوال پرسید و گفت: بر اساس کدام شاخص اجازه احداث موج شکن صادر شده است؟ همچنین وی افزود، به دلیل ورود رسوبات و عقب نشینی دریا، دیگر امکان ورود آب به تالاب انزلی وجود ندارد. همین موضوع باعث خشک شدن این تالاب شده است؛ چرا که این تالاب، با ورود موج‌های دریای خزر زنده بود. استاندار گیلان، طی بیانات خود از برخورد بدون اغماض مطابق با قانون، با تمام افرادی که در تالاب انزلی دست درازی کردند و فاضلاب‌های بیمارستانی و شهری را بدون هیچ گونه تصفیه و تفکیک سازی در این تالاب رها کردن خبر داد. وی با اظهار تاسف در خصوص وضعیت کنونی مرداب انزلی، افزود: زندگی و حیات ما وابسته به تالاب انزلی است.
استاندار گیلان، با دعوت به نگاه علمی دانش بنیان به تالاب انزلی، درخواست خالی کردن رسوبات را داشت. ایشان در ادامه بیانات خود افزودند: تاکنون ۱۵ میلیارد اعتبار برای پاکسازی تالاب از سنبل آبی در نظر گرفته شده که در مرحله اول، ۵ میلیون اعتبار به این روند اختصاص یافته است. همچنین وی در پی گفته‌های خود از مبتلا شدن تالاب انزلی به سرنوشت سراوان اشاره کرد و افزود: در صورت نادیده گرفتن وضعیت کم آبی مرداب انزلی و بی‌اهمیت دانستن این موضوع، این تالاب هم به سرنوشت سراوان مبتلا می‌شود.
نقش موج‌شکن‌های بندر انزلی در کم آب شدن مرداب انزلی
محمد درویش، فعال محیط زیست در خصوص مشکلات کم آبی مرداب انزلی، بیان کرد: ایجاد موج شکن‌هایی که در بندرها و برای نزدیک شدن کشتی‌ها به اسکله‌ها احداث شده است، عامل اصلی برای افزایش رسوب گذاری در محوطه تالاب انزلی و کم آب شدن عمق تالاب و در نهایت خشک شدن آن است. همچنین وی در ادامه بیانات خود برای احیای تالاب انزلی می‌گوید: مهمترین اقدام، احداث تصفیه خانه در بندر انزلی است. با تفکیک زباله‌ها می‌توان از نابودی تالاب انزلی و خشک شدن آن جلوگیری کرد.
مهم است بدانید، یکی از اعضای هیئت علمی گروه محیط زیست طی گفتگوهایی که با خبرنگار ایرنا گیلان از قبل انجام داده بود، گفته بود که سنبل آبی باعث خشک شدن تالاب انزلی و رودخانه‌های منتهی به دریای کاسپین می‌شود. وی همچنین خاطر نشان کرده بود که سنبل آبی علاوه بر خشکاندن تالاب انزلی، می‌تواند تهدیدی برای تمامی رودخانه‌هایی که در غرب و شرق استان گیلان هستند، باشد. متاسفانه به دلیل اهمیت ندادن به این بیانات، شاهد فراگیری سنبل آبی در تمام قسمت‌های تالاب انزلی و خشک شدن حوضچه‌ها و رودخانه‌های منتهی به این تالاب هستیم.
طبق گفته‌های محمد درویش فعال محیط زیست، عامل دیگری هم در کم آبی مرداب انزلی نقش دارد و آن هم موتور پمپ‌های زیادی است که آب را برای شالیزارها و کشاورزان منتقل می‌کنند. این موتورهای پمپ، در درون تالاب و رودخانه‌ای قرار گرفته‌اند که به این تالاب منتهی می‌شود. این موتورخانه‌ها باعث کم آب شدن مرداب انزلی و در نهایت،خشک شدن آن می‌شوند.
۳۰ درصد از خشکی تالاب انزلی، مربوط به موج شکن جدید است
احداث پروژه موج شکن که جزو کارهای غیرقانونی بوده، باعث خشک شدن تالاب انزلی شده است. محمدرضا محبوب فر، کارشناس محیط زیست، ۳۰ درصد از خشکی تالاب انزلی را مربوط به موج شکن جدید بندر دانست. این پروژه، با تحت تاثیر قرار دادن حریم تالاب انزلی، باعث عدم ورود و خروج آب مرداب می‌شود.
همچنین طبق گفته‌های محمدرضا محبوب فر کارشناس محیط زیست، یکی دیگر از مهمترین عوامل خشک کننده تالاب انزلی، تصرف اراضی ملی در حریم تالاب است. طی ۱۰ سال اخیر متاسفانه شاهد اقدامات نابودگرانه از جمله ساحل خواری، زمین‌خواری، سدسازی بر سر چشمه‌ها بودیم که با اسم رفع محرومیت، باعث آسیب رسیدن به این تالاب شده است.
کاهش تراز آب دریای خزر و کم آبی تالاب انزلی
یکی دیگر از عواملی که در کم آب شدن مرداب انزلی نقش دارد، کاهش تراز آب دریای خزر است. در واقع با افزایش مواد رسوبی و پسماندها در بستر تالاب، ظرفیت برای نگهداری و ماندگاری آب باقی نمی‌ماند. همچنین یکی از پژوهشگران دریایی کشور اعلام کرد که ارتفاع تالاب انزلی با دریای خزر ۴ متر است که در اثر این اختلاف ارتفاع، تالاب انزلی از آب تخلیه می‌شود و در نهایت به دریای خزر می‌رسد. این موضوع یکی از عوامل خشکی تالاب انزلی و سایر تالاب‌های استان گیلان است.
اقدامات انجام شده در جهت جلوگیری از خشک شدن تالاب انزلی
تاکنون بسیاری از نهادهای دولتی و بخش‌های خصوصی، اقداماتی در جهت جمع آوری گیاه سنبل آبی و لایروبی رسوب‌ها، در قسمت‌های مختلف تالاب انزلی داشته‌اند. این اقدامات نه تنها هیچ کمکی به بهبود شرایط تالاب انزلی نکرده است؛ بلکه کانال و حوضچه‌هایی که کنار این تالاب نبودند نیز به این گیاه آلوده شده‌اند و در حال خشک شدن هستند.
برای جلوگیری از خشک شدن تمام قسمت‌های تالاب انزلی، به حمایت و همت دسته جمعی تمام مسئولین مرتبط در بخش‌های محیط زیست، آب منطقه‌ای، سازمان جنگل‌ها، سازمان بنادر و دریانوردی، شیلات، شهرداری وزارت کشور و دیگر نهادها و دستگاه‌های دولتی نیاز است. متاسفانه مسئولین دستگاه‌های مربوطه، هر بار از این مسئولیت مهم شانه خالی می‌کنند. در آینده‌ای نه چندان دور، در پی این بی‌اهمیتی‌ها، شاهد تبدیل شدن تالاب انزلی به یک فاجعه محیط زیستی خواهیم بود.
کلام پایانی
مرداب انزلی نه تنها به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و محل کسب و کار بسیاری از روستاهای اطراف این تالاب بود؛ بلکه محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهان و جانوران آبزی هم بود. متاسفانه به دلایل متعددی از جمله ورود فاضلاب‌ها به آب تالاب بدون تفکیک سازی، وجود موتورخانه‌ها درون تالاب، افزایش رسوبات، کاهش تراز دریای خزر، پروژه موج شکن و همچنین رشد بی رویه گیاه سنبل آبی روز به روز بیشتر شاهد خشک شدن تالاب انزلی هستیم. چه بخواهیم چه نخواهیم، تنها در صورتی می‌توان به این تالاب جان دوباره‌ای بخشید که تمامی واحدهای مسول، تمام تلاش و همت خود را برای زندگی بخشیدن دوباره به این تالاب به کار بگیرند. متاسفانه تاکنون تلاش‌های آن‌ها به صورت جدی صورت نگرفته است و همین امر باعث افزایش خشکی در مرداب انزلی شده است.
