امروزه بحران آب در کشور ایران، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها و مشکلاتی است که بیشترین دلیل آن به استفاده نادرست از منابع آب بر می‌گردد. دو مکانیسم اصلی در کاهش سطح روان آبها و بحران آب در ایران نقش دارد: کمبود آب فیزیکی و کمبود آب اقتصادی
منظور از کمبود آب فیزیکی همان نبودن منابع کافی آب برای تقاضای یک شهر یا منطقه است. این عامل در کشور ایران به شدت زیادی موثر است. کمبود آب اقتصادی هم در نتیجه مدیریت ضعیف در برابر منابع آب بوده ،این یعنی یک کشور سیستم مدیریتی ضعیف در برابر بحران دارد. این دو عامل نقش اساسی و مهم برای بحران و کمبود آب دارند.
نگرانی‌های اصلی که در کشور ایران وجود دارد، به دلیل کمبود منابع آب کافی، تغییر پذیری اقلیمی زیاد و توزیع نامناسب آب است. در واقع ایران از یک مرحله بحران گذشته و تا حدودی در حال دست و پنجه نرم کردن با ورشکستگی آبی است ؛ زیرا تقاضا و مصرف بسیار بالاتر از منابع آب موجود است.
مدیر کل دفتر حفاظت از منابع آبی کشور در خصوص ذخایر آب‌های زیرزمینی گفته است که امروزه در ایران سطح آب‌های زیرزمینی رو به پسرفت بوده و شرایط خوبی ندارند. سطح بسیاری از چاه‌ها دچار افت شده و تبعات آن به صورت نشست زمین یا همان مرگ زمین، خودش را نشان می‌دهد. این اتفاق قابل برگشت نیست!
وی بیان کرده که ۹۰ درصد از مرگ زمین و کاهش سطح روان آبها مربوط به ۲۰ سال اخیر بوده که طی این سال‌ها فرصت‌های زیادی از دسترس مردم خارج شده که در شرایط بحرانی به وجود آمده، هم مردم و هم مسئولان هر دو در این موضوع سهیم هستند.
کاهش سطح روان آبها؛ مشکل اصلی کشور ایران
مدیر حفاظت از منابع آبی گفته که امروزه ما مشکل تامین آب نداریم، بلکه عمده مشکل ما کاهش سطح روان آبها و آب‌های سطحی است. اگرچه سازمان هواشناسی مقدار روان آب‌های ناشی از ریزش باران را تا ۱۸ درصد اعلام میکند، اما در واقع این آمار بیشتر از ۲۰ درصد است. اما امروزه حتی آب‌های سطحی بیشتر از ۵۵ درصد هم کاهش پیدا کرده‌اند.
همچنین وی ادامه داد که بیشتر از ۵۰ میلیارد متر مکعب جایگاه برای ذخیره آب‌های سطحی ساخته شده که اگر به صورت بلند مدت نگاه کنیم، جریانات سطحی ما بیشتر از ۶۸ میلیارد متر مکعب بوده است.
وی همچنین بیان کرد که تمدن ۱۰ هزار ساله ایران امروزه تنها با کمبود منابع آبی تهدید می‌شود. اگرچه مصرف آب برای شرب تنها ۶ درصد در جامعه بوده، اما اگر مصرف کردن آب را به طور درست از فرزندانمان شروع کنیم، این تغییر در نگرشمان ایجاد می‌شود و تا حدود زیادی می‌توانیم بحران آب را کنترل کنیم.
۴۲ هزار کیلومتر روان آب و شبکه آبی فرسوده در کشور داریم
مسئول شهری سازمان حفاظت از آب از وجود ۴۲ هزار کیلومتر شبکه آبی فرسوده در بخش شهری خبر داده و گفته است: اصلاح این بخش از شبکه به یک میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. همچنین مدیر اداره مصرف شرکت مهندسی آبفای در خصوص مدیریت و مصرف آب هم گفته است: ما باید از تجربه‌های کشورهای توسعه یافته استفاده کنیم. اگر چه استفاده از منابع آبی در این کشورها قوانین سختی دارد، اما در ایران ابزار مناسبی برای قطع مشترکین پرمصرف وجود ندارد. در کشورهای توسعه یافته هر بخش از صنعت یا منازل که پر مصرف هستند و بیش از اندازه منابع آبی را استفاده می‌کنند، پس از اخطار یا جریمه‌های سنگین، از منابع آبی محروم می‌شوند.
همچنین وی از مجلس شورای اسلامی درخواست طرح دو فوریتی بهینه سازی مصرف آب را کرد تا از تجربه‌های دیگر کشورها با وضع قوانین جدی و سخت الگو گرفته شود. از این طریق مشتریان پر مصرف تا حدودی کنترل خواهند شد.
روان اب‌های مشکل ساز در شهر تهران
بیشتر روان‌اب‌های مشکل ساز در شهر تهران، مربوط به سیلاب‌های چندین سال اخیر بوده‌اند که از حوزه بالادست، شهر تهران را تهدید می‌کنند. رودخانه کن یا گلابدره، جزو روان‌آب‌هایی هستند که در بعضی سال‌ها طغیان کرده و برای شهر تهران خطرساز هستند.
با وجود اینکه امسال سطح روان‌اب‌های تهران هم کاهش پیدا کرده، اما می‌توان همین تهدید را به فرصت تبدیل کرد. تهدید سیلاب و گرفتگی معابر با مدیریت درست و اصولی به فرصتی برای ذخیره کردن آب باران و استفاده از آن در فصول خشک تبدیل می‌شود.
وقتی یک بارش باران رخ می‌دهد، بخشی از این آب بارش داخل خاک‌های نرم نفوذ میکند که هر چه نفوذپذیری خاک بیشتر باشد، مقدار بیشتری از آب در آن نفوذ میکند و درصد کمتری از آب تبدیل به روان‌اب خواهد شد. زمانی که بخشی از حوزه آبریز تبدیل به شهر می‌شود، در واقع میزان نفوذپذیری آب هم در این ناحیه به شدت کاهش پیدا کرده و حتی در برخی مناطق به صفر می‌رسد.
معمولا مدیران شهری در این خصوص سیستم جمع آوری روان‌اب را طراحی و اجرا می کنند. در این صورت زمان بارندگی، رواناب‌ها توسط شبکه‌ای از کانالها جمع آوری شده و به بیرون از شهر یا منطقه مورد نظر هدایت می‌شوند. این آب می‌تواند کاربرد بسیار زیادی داشته باشد. از جمله مصارف رواناب‌ها، در حوزه کشاورزی یا تغذیه آب‌های زیرزمینی و مصارف دیگر است. می‌بینید که به راحتی می‌توان این تهدید را به فرصت تبدیل کرد.
در چندین سال گذشته به دلیل وقوع سیلاب‌های زیاد در نقاط مختلف شهری، روان‌آب‌ها هم در سطح کل کشور افزایش پیدا کرده‌اند. البته وجود زیاد روان‌آب‌ها در صورت عدم مدیریت و کنترل، ممکن است خطرساز هم باشد. اما امروزه چون بارش‌ها هم تا حد زیادی در کشور کاهش پیدا کرده‌اند، سطح روان اب‌ها در شهرهای خشکی همچون یزد، کرمان و … هم کاهش زیادی پیدا کرده است. این کاهش سطح روان آبها می‌تواند در آینده مشکلات زیادی را برای زندگی شهری و صنعتی ایجاد کند. امروزه علاوه بر بحران و کمبود آبی که در کشور ایران داریم، عامل دیگری همچون کاهش سطح روان آبها هم این کشور را تهدید میکند.
