کاهش چشمگیر مخزن آب زیرزمینی در تربت حیدریه

مدیر امور منابع آب شهرستان تربت حیدریه در مرداد ۱۴۰۲ از کمبود مخزن آب زیرزمینی در تربت حیدریه خبر داد. او بیان کرد مخزن آب‌های زیرزمینی در شهرستان تربت حیدریه بین 30 تا 100 درصد کاهش یافته است. 

مهدی طلعتی در جمعی از خبرنگاران در رابطه با اجرای سند سازگاری با کم آبی خبر داد. خشک سالی که در طی دو‌ سال در این منطقه حاکم بوده، باعث شده مردم از آب‌های زیرزمینی منطقه استفاده بی رویه کنند و هم اکنون با کمبود مخزن آب‌‌های زیر زمینی در تربت حیدریه مواجه هستیم. 

افت آب‌‌های زیرزمینی در دشت تربت حیدریه در حال حاضر بین 70 سانتی متر و حداکثر یک متر مشاهده شد ولی در سال های گذشته که خشک سالی بیشتری داشتیم، بیش از دو متر نیز کاهش داشته‌اند. 

طلعتی در ادامه بیان داشت: 

سطح آب‌های زیرزمینی در برخی مناطق این شهرستان بین 30 تا 40 درصد بود ولی فاجعه اصلی در دشت مه‌ولات بوده که بیش از 100 درصد کاهش داشتیم. 

مدیر امور منابع آب شهرستان تربت حیدریه ذکر کرد که در این منطقه 2000 حلقه چاه برای کشاورزی وجود دارد که بر روی همه حلقه‌های چاه در این منطقه کنتورهای هوشمند نصب کرده‌اند تا میزان خروجی آب را با آن اندازه گیری کنند. امید است اگر خشکسالی دیگر در راه نباشد کنترل هوشمند چاه‌ها در این منطقه باعث بهبود آب‌های زیر زمینی در آینده شود. 

طلعتی علل اصلی این امر را عدم تناسب مناسب و عادلانه آب مصوب در سال 1361 می‌داند که با شرایط کنونی هم خوانی ندارد و باید تغییراتی را روی آن اعمال کرد. چرا که قانون مصوب سال 61 نمی‌تواند دشت های بحران زده و خشک ما را بهبود بخشد و نیاز به اصلاح دارد. 

در ادامه بیان داشت از آنجایی که بیشتر منابع آب زیرزمینی تربت حیدریه برای کشاورزی استفاده می‌شوند، تشکل‌هایی مانند کشاورزی و تعاونی‌های آب بران در صیانت از منابع آبی مهم توصیف می‌شوند و تاکید کرد که تشکل‌های کشاورزی و تعاونی های آب بران در تعادل بخشی آبی تاثیر بسزایی را خواهند داشت. 

خشکسالی شدید در روستای آبرود در تربت حیدریه

چندی قبل خبرهایی از روستای آبرود تربت حیدریه به گوش می‌رسید که این روستا در حال خشکسالی است و حتی نمی‌تواند آب اهالی خود را تامین کند. کمبود مخزن آب زیرزمینی در تربت حیدریه یک مساله جدی است. روستای آبرود که در چندین سال گذشته به عنوان یکی از مناطق پر آب و بکر خراسان رضوی به شمار می‌رفت که خود آب چندین منطقه را نیز تامین می‌کرد، هم اکنون توان تامین آب شرب مورد نیاز شهروندان و اهالی بومی خود را هم ندارد. 

روستای آبرود که تامین اصلی آب آن از طریق رودخانه دائمی از ارتفاعات بخش کدکن تامین می‌شد، با خشکسالی شدید روبه رو شده که حتی چاه های این منطقه نیز همگی خشک شده‌اند و به شدت سطح آب های زیرزمینی در این منطقه کاهش پیدا کرده‌اند، به طوری که افراد برای تامین آب شرب خود در این منطقه دچار مشکل شده‌اند. دهیار روستای آبرود بیان کرد: برای رفع کمبود آب آشامیدنی اهالی روستا پمپاژی را وارد یکی از مخازن کردیم و پس از جیره‌بندی آب بین اهالی تقسیم‌بندی می‌شود. 

اما این اقدام هم موثر واقع نشده و مردم این روستا و تمام مناطق تربت حیدریه که به کشاورزی مشغول هستند، حال با مشکل شدید کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند و حتی اقتصاد خانواده‌ها نیز درگیر این موضوع شده و این موضوع خیلی جدی و بحرانی است. از ۶ چاه آبی که در روستای آبرود وجود داشت، ۵ حلقه آن خشک شده و فقط یک حلقه باقی مانده که آن هم جیره‌بندی شده برای آب شرب و ادامه زندگی اهالی روستا تا امورات روزانه زندگی آنها بچرخد. 

شهرستان تربت حیدریه در گذشته قطب کشاورزی و اقتصادی استان خراسان رضوی به حساب می‌آمد. شهرستانی که هم اکنون درگیر خشکسالی و کمبود ذخایر آب‌های زیر زمینی خود است. 

استفاده نامناسب از آب‌های روان و سطحی در تربت حیدریه

در شهرستان تربت حیدریه از آب‌های سطحی به درستی استفاده نمی‌شود و باید چاره ای برای این کار اندیشیده شود. ضمن اینکه با تصفیه پساب تربت حیدریه و استفاده از آن برای مصارف صنعتی و کشاورزی، می‌توان از آسیب بیشتر به آب‌های زیرزمینی در منطقه جلوگیری کرد، تا اجحافی در حق کسی صورت نگیرد. 

وضعیت آب در دشت مه‌ولات

در دشت ازغند حدوداً ۲۰ حلقه چاه وجود داشت که یک سوم آب آن برای حوزه سیاسی کاشمر و دو سوم برای حوزه استحفاظی شهرستان مه ولات استفاده می‌شد. این دشت آب شرب سه شهرستان مه ولات، تربت حیدریه و کاشمر را تامین می‌کرد. با همکاری کشاورزان و مردم  از احداث چاه غیر مجاز در منطقه جلوگیری شد. علت اصلی افت دشت ازغند، حفر چاه‌های مجاز برای بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی این منطقه برای آب شرب بوده که ۲۴ ساعته به بهره‌برداری می‌رسید و همین امر باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی دشت ازغند شد. در همین راستا کنتورهای هوشمندی برای بررسی وضعیت برداشت آب‌های زیرزمینی بر چاه‌ها نصب شد. اما با این وجود باز هم خشکسالی و کمبود مخزن آب زیرزمینی در تربت حیدریه وجود دارد و پیامدهای بسیاری را به دنبال داشته است. 

مشکل استفاده از مخزن آب زیرزمینی برای کشاورزی در تربت حیدریه

کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر تحت تأثیر آب‌های زیرزمینی است. بهره‌برداری از ذخایر آب زیرزمینی دشت زواره شهرستان تربت حیدریه بیشتر از پتانسیل تجدیدپذیر آبخوان بوده و لایه‌های آب زیرزمینی در این منطقه دارای کسری مخزن است. در حال حاضر آب برای بسیاری از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی ضروری است و به عنوان یک مولفه اصلی و مهم از محیط زیست به شمار می‌رود. 

یکی از مشکلات اصلی و رایج در رابطه با بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، مشکل اضافه برداشت است. برخی افراد از روش‌های غیر قانونی برداشت لحظه‌ای دارند که از طریق نصب دستگاه‌های غیر قانونی انجام می‌پذیرد و همچنین برخی افراد افزایش ساعت برداشت دارند. همچنین کارکرد موتور پمپ‌ها، فراتر از زمان‌های مقرر شده در پروانه و حتی کارکرد در روزهای مختلف فصل زمستان است که این موضوع باید مورد بررسی قرار بگیرد تا بتوان کمبود مخزن آب زیرزمینی در تربت حیدریه را برطرف کرد.